Η πτώση των τιμών του φυσικού αερίου, ο αυξανόμενος ανταγωνισμός και ο μετασχηματισμός στον τρόπο με τον οποίο πωλείται το φυσικό αέριο διεθνώς συνέπεσαν με τις επιπτώσεις από τις κατεστραμμένες πολιτικές σχέσεις της Ρωσίας με την Ευρώπη και θέτουν τον μεγαλύτερο παραγωγό φυσικού αερίου στον κόσμο υπό αυξανόμενη πίεση.

Μέχρι το 2009, όταν η Ρωσία διέκοψε τις προμήθειες φυσικού αερίου στην Ουκρανία, οι εξαγωγές φυσικού αερίου ήταν η πιο ισχυρή πηγή επιρροής της Ρωσίας στις σχέσεις της με την Ευρώπη. Η Gazprom προμήθευε περίπου το ένα τρίτο των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο και οι πελάτες της έμοιαζαν χαρούμενοι που συνέχιζαν να εισάγουν αυξανόμενους όγκους ρωσικού φυσικού αερίου σε ένα επιχειρηματικό μοντέλο που δεν είχε αλλάξει για δεκαετίες.

Εκείνοι οι καιροί έχουν περάσει και η Gazprom προσπαθεί να ανανεώσει τη στρατηγική εξαγωγών της που αντιμετωπίζει νέους πολιτικούς και εμπορικούς περιορισμούς στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, η μετάβασή της στις ασιατικές αγορές αντιμετώπισε δυσκολίες και η περσινή κατάρρευση των σχέσεων με την ΕΕ για την Ουκρανία οδήγησε τις ευρωπαϊκές χώρες να επιταχύνουν τις προσπάθειες για διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού και μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Η Gazprom προσαρμόζεται επίσης απρόθυμα στους νέους κανόνες της ΕΕ που έχουν σχεδιαστεί για να αυξήσουν τον ανταγωνισμό στον ενεργειακό τομέα που αμφισβητούν την πρακτική της να πωλεί φυσικό αέριο με μακροπρόθεσμα συμβόλαια. Παρά την έντονη αντίσταση στην ιδέα εδώ και πολλά χρόνια, πρόσφατα πραγματοποίησε τις πρώτες της δημοπρασίες για προμήθειες φυσικού αερίου στην Ευρώπη.

Αρκετές άλλες εκπληκτικές εξελίξεις τους τελευταίους μήνες υποδηλώνουν ότι η Gazprom βιάζεται να αναθεωρήσει την εξαγωγική της στρατηγική, αλλά βρίσκει περιορισμένα τα περιθώρια ελιγμών της.

Τον Ιούνιο, η Gazprom - μαζί με μια σειρά ευρωπαίων εταίρων, συμπεριλαμβανομένης της Shell - παρουσίασε ένα έργο διπλασιασμού της χωρητικότητας του αγωγού Nord Stream κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα. Σε μια περίοδο αβεβαιότητας σχετικά με τη μελλοντική ζήτηση φυσικού αερίου στην Ευρώπη καθώς και πιθανών προκλήσεων χρηματοδότησης για την Gazprom, η εμπορική υπόθεση δεν φαίνεται πειστική.

Πολιτικά, το timing ήταν επίσης περίεργο. Καθώς οι σχέσεις με την Ευρώπη είναι τεταμένες λόγω της Ουκρανίας, δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσει ένα έργο που απαιτεί τη συναίνεση των ευρωπαϊκών ρυθμιστικών αρχών για πρόσβαση στις αγορές της ΕΕ, δεδομένων των δυνητικά επιζήμιων συνεπειών του για την ενεργειακή ασφάλεια της Ουκρανίας. Επί του παρόντος, περίπου οι μισές εξαγωγές φυσικού αερίου της Ρωσίας στην Ευρώπη διέρχονται από την Ουκρανία. Η διευρυμένη χωρητικότητα του Nord Stream θα μπορούσε να στερήσει από την Ουκρανία έσοδα από τη διαμετακόμιση και να αποδυναμώσει το χέρι της Ουκρανίας στις διαπραγματεύσεις της για την αγορά ρωσικού φυσικού αερίου.

Διαφήμιση

Στη συνέχεια, η Gazprom ανακοίνωσε ότι θα μειώσει στο μισό την προγραμματισμένη χωρητικότητα του προγραμματισμένου αγωγού Turkish Stream κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα. Ο Turkish Stream ήταν η βιαστική απάντηση της Gazprom στην ακύρωση του αγωγού South Stream πέρυσι για να φέρει το ρωσικό φυσικό αέριο στις αγορές της νότιας Ευρώπης, και είχε περιγράψει ανοιχτά τον South Stream ως μέρος των προσπαθειών της να μειώσει την εξάρτηση από τη διαμετακόμιση από την Ουκρανία στο μηδέν.

Απροσδόκητα, ωστόσο, η ρωσική θέση για τη διαμετακόμιση της Ουκρανίας φαίνεται επίσης να έχει αλλάξει. Ο Πρόεδρος Πούτιν δήλωσε πρόσφατα ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να προμηθεύει αέριο στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας μετά το 2019, όταν επρόκειτο να λήξει. Αυτό αντικατοπτρίζει πιθανώς την κατανόηση στο Κρεμλίνο ότι για να λάβει το πράσινο φως από την ΕΕ για τη λειτουργία ενός διευρυμένου αγωγού Nord Stream θα απαιτήσει αλλαγή των αντιλήψεων για τη στρατηγική της Ρωσίας, αν όχι την ίδια τη στρατηγική.

Τα διασυνοριακά έργα ενεργειακής υποδομής λειτουργούν με επιτυχία όταν υπάρχει ευθυγράμμιση πολιτικών και εμπορικών συμφερόντων και από τις δύο πλευρές. Ο τρέχων αγωγός Nord Stream δεν είναι πλήρως φορτωμένος λόγω του περιορισμού κατά 50% της Gazprom στη χρήση του αγωγού που μεταφέρει αέριο από το σημείο προσγείωσης στη Γερμανία στην Τσεχική Δημοκρατία. Οι προσπάθειες επίλυσης του ζητήματος με τις Βρυξέλλες σταμάτησαν μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία.

Η Gazprom αντιμετωπίζει δυσκολίες και στην Τουρκία. Οι σχέσεις της Μόσχας με την Άγκυρα έχουν εξελιχθεί σε ταχεία πτωτική τάση λόγω των ρωσικών ενεργειών στη Συρία, που συμπίπτει με μια νομική διαμάχη σχετικά με την έκπτωση της τιμής του ρωσικού φυσικού αερίου που πωλείται στην Τουρκία. Αυτό είναι ένα απαιτητικό πλαίσιο για τη συνέχιση της συνεργασίας σε ένα νέο έργο αγωγού.

Τέλος, η στροφή της Gazprom στην Ασία έχει πλήξει προβλήματα. Η προτιμώμενη οδός εξαγωγής της Κίνας - που βασίζεται στην κατασκευή του αγωγού Power of Siberia μήκους 2,200 χιλιομέτρων - φαίνεται πολύ λιγότερο ελκυστική για την Gazprom μετά από πτώση της τιμής του πετρελαίου κατά περισσότερο από 50% από τη διαπραγμάτευση της συμφωνίας. Η εφαρμογή προχωρά με γρήγορους ρυθμούς χωρίς προοπτική ολοκλήρωσης μέχρι την ημερομηνία-στόχο του 2019 και δύσκολα να επιτευχθεί χρηματοδότηση. Οι προσπάθειες για την ανάπτυξη εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στη ρωσική Άπω Ανατολή έχουν επίσης υποστεί σοβαρές αποτυχίες λόγω της χαμηλής τιμής του πετρελαίου και των κυρώσεων της Δύσης.

Η Gazprom δεν δέχεται απλώς πίεση από ένα ταχέως μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον - η δεσπόζουσα θέση της στη ρωσική αγορά δέχεται επίσης επίθεση. Η Rosneft, ο κύριος εγχώριος ανταγωνιστής της, είναι πιθανό να προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί την αταξία στην εξαγωγική στρατηγική της Gazprom αυξάνοντας τις προσπάθειές της να σπάσει το παραδοσιακό μονοπώλιο της Gazprom στις εξαγωγές φυσικού αερίου με αγωγούς.

Η ποικιλομορφία του εφοδιασμού από ρωσικές πηγές θα συμβάλει στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια και θα συμβάλει στην προστασία του μεριδίου της Ρωσίας στην ευρωπαϊκή αγορά. Τα δεινά της Gazprom θα μπορούσαν ακόμη να οδηγήσουν σε μια πιο υγιή σχέση φυσικού αερίου μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης.